Ένας αρχαιοελληνικός θησαυρός κρυμμένος στον βλάχικο λόγο και στις παραδόσεις

Όμηρος

Η ταυτότητά μας καταδεικνύεται συνεχώς με αδιάσειστα εθνολογικά, γλωσσολογικά και λαογραφικά στοιχεία από τα βάθη της ελληνικής αρχαιότητας έως σήμερα !!

Κρατήστε περήφανα στις καρδιές σας, αλώβητο, αυτόν τον μοναδικό θησαυρό και παραδώστε τον στις νεότερες γενιές. Καμιά πολιτισμική ταυτότητα, που έχει περιεχόμενο της την αλήθεια, δεν κινδυνεύει. Έτσι θα αφουγκραστούμε τους παλμούς του τόπου μας ολοζώντανα και δεν θα σβήσει τίποτα στη χοάνη της παγκοσμιοποίησης και στην ενσυνείδητη προσπάθεια παράβλεψης ή και παραχάραξης της εθνικής μας ιστορίας !!!

Η πολιτιστική μας περιπλάνηση θα ξεκινήσει με ορισμένες αξιοσημείωτες, ετυμολογικές, παρατηρήσεις του κ. Δημήτρη Στεργίου αναφορικά με τους στίχους των (βλαχόφωνων) τραγουδιών και τα έθιμα, αποκαλύπτοντας τους ανεκτίμητους θησαυρούς της ελληνοβλαχικής κληρονομιάς. Ευελπιστούμε ότι το ταξίδι αυτό θα συνεχιστεί και ο αναγνώστης, μέσα από την γοητεία και τον αρχαιοελληνικό πλούτο, θα μυηθεί στην μακραίωνη ιστορία του ελληνισμού με παράλληλη αναγωγή στον καθημερινό βίο των βλαχόφωνων Ελλήνων. Η συμβολή του κ. Δ. Στεργίου είναι καταλυτική και παρέχει, με επιστημονική εγκυρότητα, την δυνατότητα βαθύτερης γνώσης και κατανόησης των επιμέρους στοιχείων που συνθέτουν το πολιτισμικό ψηφιδωτό του Ελληνισμού στον χρόνο !!!

Α) Παλαιομάνινα : έθιμο του βλάχικου γάμου -ΤΑ ΠΡΟΖΥΜΙΑ

Πηγή: kostaskoutouvelis (youtube)

Περιγραφή του εθίμου:

Την Τρίτη το βράδυ, λίγες ημέρες πρίν το γάμο, συγγενείς του γαμπρού και της νύφης συγκεντρώνονταν στο σπίτι του γαμπρού, σύμφωνα με το έθιμο και ξεκινούσαν την διαδικασία παρασκευής του προζυμιού (σ' απρίντε αώτου, στα βλάχικα). Το προζύμι αυτό, μαζί με δύο κουλούρες ζυμωτό ψωμί, το πήγαινε η μάνα του γαμπρού στο σπίτι της νύφης την Κυριακή το απόγευμα όταν, η πομπή, με τραγούδια και χορούς πήγαινε να παραλάβει την νύφη για την εκκλησία. Μετά την τελετή, η μάνα της νύφης κρατούσε τις κουλούρες και το προζύμι το πετούσε στον Αχελώο ποταμό. (παραγωγή : Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας - επεξεργασία : Κώστας Φωτίου Κουτουβέλης).

Αξιοσημείωτες παρατηρήσεις από την αναπαράσταση του βλάχικου αυτού γαμήλιου εθίμου στην Παλαιομάνινα από την Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιαμάνινας: 

Πρώτον, το έθιμο αυτό λέγεται στην Παλαιομάνινα "αώτου" ή "αώρτου" = προζύμι. Είναι λέξη ομηρική: "άωτον" = το αποκυρύφωμα, το ύψωμα. Το προζύμι "φουσκώνει". Άλλωστε, ο άρτος που κόβεται για αντίδωρο λέγεται "ύψωμα" στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Κι ας μην ξεχνάμε και τη γνωστή λόγια φράση: άκρον άωτον ! Η λέξη έχει τις ρίζες της στη μυκηναϊκή γλώσσα. Το αρχαιοελληνικό ρήμα "αfειρω"= σηκώνω, υψώνω απαντά στη μυκηναϊκή ως "οπαfορτα"= κρεμαστά, υψωμένα. 

Δεύτερον, στην Οδύσσεια (λ, 27-28) παρουσιάζεται η παρασκευή τέτοιου μείγματος με αλεύρι που χρησιμοποιούνταν ως σπονδές. 

Τρίτον, η παρουσία σε εκδήλωση δύο παιδιών (αγόρι και κορίτσι) των οποίων ζουν οι γονείς έχει αρχαιοελληνικές ρίζες! 

Τέταρτον, το "αώτου" (προζύμι) μαζί με τις σταφίδες τα έβαζαν στη "ντισάγκα", δηλαδή ένα δίδυμο σακούλι, το ελληνικότατο δηλαδή "δισάκι". 

Β) Αγκισίρα όιλι σ' φούγκα {= Ξεκίνησαν τα πρόβατα}

Πηγή: GrammustianaML (youtube)

Οι στίχοι του τραγουδιού: 

Αγκισίρα όιλι σ' φούγκα, 
{= ξεκίνησαν τα πρόβατα να φύγουν} 

πικουράρλι νου βριά σ' ντούκα. 
{= οι βοσκοί δεν ήθελαν να πάνε} 

Κιχαγιάζλι σ' μιντουέσκου, 
{= Οι κεχαγιάδες σκέφτονται} 

τώρα φτσιόρι τσι βα σ' αντράμ; 
{= τώρα παιδιά τι θα κάνουμε;} 

Λουάτς κάιλι τας ανγκαρκάμ, 
{= Πάρτε τα άλογα να φορτώσουμε} 

σ' νου ν' αστάλι φούρλι ν' κάλι 
{= να μη μας βρουν οι κλέφτες στο δρόμο} 

κα αβιέμ μουλιέρι μουσάτι. 
{= γιατί έχουμε γυναίκες όμορφες}

1. Τώρα = νεοελληνικό "τώρα"

2. Αγκισίρα (κινσήρε, στην Παλαιομάνινα). Από το ρήμα "κινώ" (ήταν κιν-σ-ε-ω=κινέω=κινώ).

3. Φούγκα = φεύγω. Ομηρική λέξη "φυjα"= "φύζα"= φυγή: «θεσπεσίη έχε φύζα= σύντροφο είχε της φρικτής φυγής» (Ιλιάς Ι, 2).

4. Όϊλι (όϊα στην Παλαιομάνινα) = πρόβατο. Ομηρική λέξ:. "Άρσενες όϊες ήσαν εϋτρεφέες = τα αρσενικά πρόβατα ήταν καλοθρεμένα" (Οδύσσεια ι, 425 και παντού).

5. Μιντουέσκου = θυμάμαι, σκέφτομαι. Ομηρική λέξη. Το ομηρικό ρήμα είναι "μέδομαι": «Ου γαρ πριν πολέμοιο μεδήσομαι αιματόεντος= Διότι δεν θα σκεφτώ γα ματωμένο πόλεμο» (Ιλιας Ι, 650 και σε πολλά άλλα σημεία). Από τη λέξη αυτή παράγονται οι ελληνοβλάχικες λέξεις "μεντούα" = μυαλό, "μίντια" =μνήμη, "μιντούλιο" = μεδούλι, μυελός κλπ.

6. Λουάτς (λιάου στην Παλαιομάνινα) = πάρτε. Το ρήμα είναι "λιάου". Είναι ομηρικό = "λαfω=λάω=παίρνω: «κύων έχει ποικίλον ελλόν, ασπαίροντα λάων= το σκυλί έπαιρνε στα πόδοα του ένα ελαφάκι παρδαλό». (Οδύσσεια τ, 228). Από το ρήμα αυτό παράγεται η λέξη "λεία", "λάφυρο" και, φυσικά, το ρήμα «από-λάφ-ω= από- λαύ-ω». 

7. Φούρλι (φούρου στην Παλαιομάνινα) - κλέφτες. Από την αρχαιοελληνική λέξη "φωρ - φωρός". Από τη λέξη αυτή παράγεται η αρχαία ελληνική λέξη «φωρή» =κλοπή από τη ρίζα «φερ» και το ρήμα "εφωράθη" ή "αυτό+φωρο".

Γ) Μουσιάτα Γραμμουστιάνα νι {= Όμορφη Γραμμουστιάνα μου} 

Πηγή: Goga Mishiu (youtube)

Σημειώστε δύο λέξεις από το τραγούδι αυτό "Μουσιάτα Γραμμουστιάνα" και θα εκπλαγείτε:

1. Σούφλιτου= ψυχή. Η λέξη είναι ομηρική. Παράγεται από τη λέξη "σάφελλα" = άελλα= σαφέλλα- ανεμοστρόβιλος, που ταυτίζεται στην ελληνική παράδοση με ψυχή: «άελλαι παντοίων ανέμων =οι ανεμοστρίβιλοι (φυσήματα ανέμων) που προκύπτουν από διάφορους ανεμους» (Οδύσσεια ε, 292 και 304). Παράγεται, όπως ήδη αναφέρθηκε από το ρήμα «άω»= αfω =αύω. Από τη λέξη αυτή παράγεται και το ελληνοβλάχικο ρήμα "σούφλου"= φυσώ και άλλες λέξεις όπως "σουφλάρια" =φύσημα, "σουφλάτου" =φυσημένος. 

2. Επίσης, εκπληκτική είναι η διαπίστωση ότι η ελληνοβλάχικη λέξη "πύρα" =φλόγα είναι ομηρική: "αιεί δε πυραί νεκύων καίοντο θαμειαί = αδιάκοπα καίγονταν νεκρών πυκνές φλόγες" (Ιλιάς Α, 52). Από τη λέξη αυτή παράγεται και η γνωστή "πυρουστιάου" (η τρίποδη βάση πάνω στη φλόγα για τοποθέτηση κατσαρόλας). Παράγεται από τις ομηρικές λέξεις "πυρ" και "ιστίη= εστία! Ακόμα, η λέξη "πυρουμάδα"=πυρωμένη στα κάρβουνα ή στο τζάκι φέτα ψωμιού. Από τις ομηρικές λέξεις "πυρ" και "ωμός" = άψητος (Ιλιάς Χ, 347 και Οδύσσεια μ, 396).

Δ) Μούμα 'τσιά ζούρλα, 'ναθιμάτς 
{= Η μάνα η τρελή, ανάθεμά την}

Πηγή: GrammustianaML (youtube)

Οι στίχοι του τραγουδιού:

Μούμα 'τσιά ζούρλα, 'ναθιμάτς 
{= Η μάνα η τρελή, ανάθεμά την} 

ουρούτλου Γιώργη σ' λου αβινά. 
{= τον Γιώργη τον ανάποδο κυνήγησε} 

Σι ν' φούτζ Γιώργη αμέου ντ' αουά 
{= Να φύγεις Γιώργη μου από εδώ} 

- Γιού σ' μι ντουκ λεά μούμα αμεά; 
{= - Που να πάω βρε μάνα μου;} 

Του ιέρμου λόκου λάι Γιώργη μ' σ' τι ντουτς, 
{= Στον έρημο τόπο μωρέ Γιώργη μ' να πας} 

ούρσα ατσιά λάια σ' τι μ'κα. 
{= η μαύρη αρκούδα να σε φάει !} 

Σι ατούμτσια Γιώργηλου σουσκιρέ 
{= Και τότε ο Γιώργης ξεφύσηξε με θυμό} 

σι ούνου γκρέου μπλαστέμου ου μπλαστιμά. 
{= και μια βαριά κατάρα (βλασφημία) της έριξε} 

- Μούμα σ' τσ' μουάρι νάουλι χίλι, 
{= - Μάνα θα σου πεθάνουν οι εννιά σου κόρες} 

σ' ιάρα λα μίνι σ' τι ανκλίνιι. 
{= και πάλι (άρα) σε μένα θα γείρεις (κλίνεις)}

Σημειώστε τις ελληνικές λέξεις στο τραγούδι αυτό:

1. Στα βλαχοχώρια της Ακαρνανίας "μούμα" σημαίνει "γιαγιά". Αντιθέτως, τη μητέρα τη λένε "μέτα". Σημειώνεται ότι στο ιερογλυφικό για την Πύλη των Μυκηνών η Θεά Μητέρα αναφέρεται ως "matya"! Τη γριά τη λένε "'μάϊα", όπως ακριβώς έλεγε ο ... Τηλέμαχος τη γιαγιά του Ευρύκλεια: "Μαϊ άγε δη μοι έρυξον ενί μεγάροισι γυναίκας= Άϊ ντε , γιαγιά, κράτησε τις γυναίκες μέσα στα ανάκτορα''. (Οδύσσεια τ 16)

2. Αναθημάτς, Ανάθημα = ανάθεμα- αναθεματίζω

3. Φούτζι: Ομηρική λέξη (βλέπε πιο πάνω).

4. Ιέρμου: Ελληνική λέξη Έρημος, έρμος

5. Λόκου (όκου στην Παλαιομάνινα): χώρος, τόπος. Σε μυκηναϊκή πινακίδα απαντά ως “woko'' = οίκος!

6. Μπλαστέμου και μπλαστιμά: Νεοελληνικές λέξεις: Βλαστήμια και βλαστημώ.

7. Μοάρι (μόρι στην Παλαιομάνινα): θάνατος: «ότε μιν μόρος αινός= άμποτε να μπορούσα από τον απαίσιο θάνατα να τον κρατήσω μακριά» (Ιλιάς Χ, 280 και Ω, 85).

8. Χίλια: κόρη. Χίλιο (ή χίου στην Παλαιομάνινα): γιος. Στις μυκηναίκές πινακίδες οι λέξεις απαντούν ως «ijo», «(ijw)», «huios»! 

9. Μίνι: Ομηρική προσωπική αντωνυμία «μιν» (Ιλιάς Φ, 245, Οδύσσεια γ 327).

10. Αγκλίνιι: Ελληνικό ρήμα «κλίνω» = κλίνω , γέρνω.

11. Ιάρα (εάρα).= Ο Νικολαϊδης πιθανολογεί ότι παράγεται από την ελληνική λέξη «άρα»

Ε) Τσι άι ντι στάι ασίε - ''Τραγούδι του γάμου'' 

Πηγή: KESTRINIWTA (youtube)

Εκπληκτικό! Από μια πρώτη ακρόαση (χωρίς να υπάρχει το αντίστοιχο κείμενο μπροστά μου) προκύπτει ότι το ελληνοβλάχικο αυτό τραγούδι έχει ρεκόρ αρχαιοελληνικών και νεοελληνικών λέξεων. Έχουμε και λέμε, λοιπόν:

1) "Στάει". Ομηρικό ρήμα "ί-στα-μαι" (υποθετική αορίστου στω, σας στα κλπ). 

2) "Μέτα" = μητέρα. Μυκηναϊκή! Στο ιερογλυφικό για την Πύλη των Μυκηνών η Θεά Μητέρα αναφέρεται ως ''Matya'' ! 

3) "Τάτι". Ομηρική. Το αρχαιοελληνικό ήταν "τάτα" (το αντέγραψε η λατινική "τάτα" και στά ομηρικά έπη έγινε "άττα"): ''Φοίνιξ, άττα γεραιέ παλαιγενές = Φοίνιξ, σεβαστέ μου πατέρα" (Ιλιάς Ρ 561). Σημειώνεται ότι αυτή είναι η παραδοχή και του Νικολαίδη. Επίσης, σημειώνουμε ότι στην ελληνοβλαχική της Παλαιομάνινας "άττα" είναι και η "θεία". 

4) "μίνι": Ομηρική. Προσωπική αντωνυμία "μιν". 

5) "φούτζι": Ομηρική. Παράγεται από τη λέξη "φυγjiα"= φυγή, "θεσπισίη έχε φύζα -σύντρο είχε της φρικτής φυγής" (Ιλιάς Ι, 2). 

6) "μαλλίνι" = μάλλινη (σεγκούνα).

7) "Βέντι". Μυκηναϊκή! Στη μυκηναϊκή απαντά η λέξη "wid" = "fιδε"=είδε! 

8) "νάρι": από αναστροφή (συνήθης στην ομηρική γλώσσα) της λέξης "ρίνα". 

9) "παρέι"= παρέα (νεοελληνική). 

10) "αλλαξίτε" = Αόριστος του ρήματος "αλλάζω" (άλλαξα κλπ).

11) "φουστάνε"= νεοελληνική.

Η Πύλη των Λεόντων
Μυκήνες

Η μυκηναϊκή γραφή είναι "ιδεογραφική" ή "λογογραφική". Όπως επισημαίνουν, ο καθηγητής ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίρης Martin S. Ruiperez και ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων, πρώην διευθυντής του Ισπανικού Μορφωτικού Ιδρύματος Αθηνών και μορφωτικός ακόλουθος της ισπανικής πρεσβείας στην Αθήνα, Jose L. Melena αναφέρουν για το θέμα αυτό: 

"Για την παράσταση των λογογραμμάτων χρησιμοποήθηκε συμβατική γραφή βασισμένη κυρίως στη συντομογραφία του λατινικού ονόματος του αναπαριστανόμενου αντικειμένου ή όντος". 

Υπενθυμίζω επίσης τη συνέντευξη του Michael Ventris τον Ιούλιο του 1952 στο BBC: 

"Στη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων κατέληξα στο συμπέρασμα ότι οι πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου είναι αναμφίβολα γραμμένες στα ελληνικά - ελληνικά δύσκολα και αρχαϊζοντα, πεντακοσίων χρόνων παλαιότερα από τον Όμηρο και γραμμένα με τρόπο αρκετά συντομογραφημένο, εν πάση όμως περιπτώσει, ελληνικά".

* Ο κ. Δ. Στεργίου είναι Δημοσιογράφος - Οικονομολόγος, με Φιλολογικές Σπουδές. Διετέλεσε διευθυντής του "Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής", διευθυντής σύνταξης της "Απογευματινής" και του "Οικονομικού Ταχυδρόμου" και στέλεχος - αρθρογράφος στις εφημερίδες "Νέα" και "Βήμα". Γεννήθηκε στην Παλαιομάνινα, βλαχοχώρι της Ακαρνανίας, από Ελληνόβλαχους γονείς.

Επίσης, διαβάστε: Οι Ελληνόβλαχοι της Ακαρνανίας

Πηγή: βλαχόφωνοι Έλληνες